NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬT TỐ CÁO 2018
(ngày đăng bài: 26/10/2021)
Tố cáo vừa là quyền con người, vừa là quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Điều 30 Hiến pháp năm 2013 khẳng định: “Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân”. Tố cáo là một trong những công cụ quan trọng để các cá nhân phát huy quyền làm chủ, đấu tranh chống các hành vi tiêu cực và là kênh thông tin đặc biệt quan trọng giúp cơ quan nhà nước có thẩm quyền phát hiện, đánh giá và xử lý các hành vi trái pháp luật xảy ra trong đời sống xã hội.
Nhằm cụ thể hóa quyền hiến định đó, đồng thời để cho quyền trên được thực hiện trong thực tiễn cuộc sống, Nhà nước ta đã ban hành nhiều đạo luật, đặc biệt là Luật Tố cáo năm 2011. Trong đạo luật này, một trong những nội dung đáng chú ý là các quy định về bảo vệ người tố cáo.
Từ thực tiễn có thể thấy, người tố cáo thường là người ở vị trí thế yếu, bởi họ đã tố giác những hành vi trái pháp luật của những người có chức vụ, quyền hạn hay thế lực trong xã hội. Do đó, rất có thể sau đó, họ phải gánh chịu hậu quả là sự trả thù, trù dập từ người bị tố cáo. Nếu không cơ chế hữu hiệu để bảo vệ những người có trách nhiệm, dũng cảm này thì khi phát hiện ra những hành vi tiêu cực, các thành viên trong xã hội không dám phản ánh với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Vì vậy, Luật Tố cáo năm 2011(sau đây gọi là Luật năm 2011) có một chương riêng về bảo vệ người tố cáo với 07 điều luật (từ Điều 34 đến Điều 40). Trên cơ sở các quy định pháp lý của đạo luật này, nhiều vụ việc sai phạm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân đã được phát hiện và xử lý kịp thời, góp phần đưa hoạt động tố cáo và giải quyết tố cáo đạt nhiều kết quả tích cực.
Tuy nhiên, sau bảy năm thi hành trong thực tiễn, có thể thấy, việc bảo vệ người tố cáo trong nhiều trường hợp vẫn chưa hiệu quả và thực chất. Một trong những nguyên nhân là do các quy định về bảo vệ người tố cáo trong đạo luật này vẫn còn chung chung, chưa đủ để khuyến khích và bảo vệ những người dám đấu tranh vì công lý và lẽ phải, đặc biệt là khi họ tố giác những hành vi tham nhũng của những người có chức vụ, quyền hạn trong bộ máy công quyền.
Để khắc phục những hạn chế nói trên, ngày 12 tháng 6 năm 2018, tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XIV, Quốc hội đã thông qua Luật Tố cáo năm 2018 thay thế Luật năm 2011, gồm có 9 chương và 67 Điều, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2019.
Qua nghiên cứu hai đạo luật này có thể thấy, so với Luật năm 2011, Luật Tố cáo năm 2018 (sau đây gọi là Luật năm 2018) có nhiều nội dung mới về bảo vệ người tố cáo, đáng chú ý đó là:
1. Về bố cục:
Mặc dù Luật năm 2018 tiếp tục dành một chương quy định về bảo vệ người tố cáo nhưng lần này Luật nhóm lại thành 03 mục cụ thể với 12 điều luật (từ Điều 47 đến Điều 58). Đó là:
- Mục 1: Quy định chung (từ Điều 47 điến Điều 49)
- Mục 2: Trình tự, thủ tục bảo vệ (từ Điều 50 điến Điều 55)
- Mục 3: Các biện pháp bảo vệ (từ Điều 56 điến Điều 58)
Cách sắp xếp như vậy vừa bảo đảm kỹ thuật lập pháp, vừa thuận tiện cho các cơ quan, tổ chức và cá nhân trong việc tra cứu và tìm hiểu các quy định có liên quan.
2. Bổ sung các quy định về nguyên tắc xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo (Điều 12).
Luật Tố cáo 2011, không quy định nguyên tắc xác định thẩm quyền giải quyết đối với các trường hợp sau: Tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức, viên chức thuộc thẩm quyền quản lý của nhiều cơ quan, tổ chức; Tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức, viên chức xảy ra trong thời gian công tác trước đây nay đã chuyển sang cơ quan, tổ chức khác hoặc không còn là cán bộ, công chức, viên chức; Tố cáo cán bộ, công chức, viên chức của cơ quan, tổ chức đã hợp nhất, sáp nhập, chia, tách; Tố cáo cán bộ, công chức, viên chức của cơ quan, tổ chức đã bị giải thể. Chính vì vậy, việc xác định thẩm quyền giải quyết các tố cáo này trong thời gian qua có những khó khăn, lúng túng, không cụ thể nên ảnh hưởng đến việc tiếp nhận, xử lý, giải quyết tố cáo.
Lần này, Luật Tố cáo 2018 đã bổ sung thêm các nguyên tắc xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với các trường hợp nêu trên để khắc phục những hạn chế của Luật Tố cáo 2011 và đáp ứng yêu cầu giải quyết tố cáo trong thời gian đến.
3. Bổ sung quy định về xử lý tố cáo
Luật Tố cáo năm 2018 vẫn tiếp tục quy định giữ nguyên 02 hình thức tố cáo như Luật Tố cáo năm 2011, đó là: tố cáo bằng đơn và tố cáo trực tiếp (Điều 22).
Về xử lý tố cáo có điểm mới quy định xử lý đối với đơn tố cáo được gửi đến nhiều cơ quan, đơn vị và cá nhân (Khoản 3, Điều 24 Luật Tố cáo năm 2018), đó là: Trường hợp tố cáo không thuộc thẩm quyền giải quyết của mình và được gửi đồng thời cho nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân, trong đó có cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết hoặc trường hợp đã hướng dẫn nhưng người tố cáo vẫn gửi tố cáo đến cơ quan, tổ chức, cá nhân không có thẩm quyền giải quyết thì cơ quan, tổ chức, cá nhân nhận được tố cáo không xử lý.
Ngoài ra, Điều 25 Luật Tố cáo 2018 quy định điểm mới, đó là khi nhận được thông tin có nội dung tố cáo nhưng không rõ họ tên, địa chỉ của người tố cáo hoặc qua kiểm tra, xác minh không xác định được người tố cáo hoặc người tố cáo sử dụng họ tên của người khác để tố cáo hoặc thông tin có nội dung tố cáo được phản ánh không theo hình thức quy định của Luật này (tố cáo bằng đơn và tố cáo trực tiếp) thì cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền không xử lý theo quy định của Luật này. Tuy nhiên, trường hợp thông tin tố cáo này có các điều kiện sau sẽ được cơ quan, tổ chức, cá nhân tiếp nhận tiến hành việc thanh tra, kiểm tra theo thẩm quyền hoặc chuyển đến cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền để tiến hành việc thanh tra, kiểm tra phục vụ cho công tác quản lý, đó là:
- Thứ nhất, có nội dung rõ ràng về người có hành vi vi phạm pháp luật;
- Thứ hai, có tài liệu, chứng cứ cụ thể về hành vi vi phạm pháp luật;
- Thứ ba, có cơ sở để thẩm tra, xác minh.
4. Rút gọn trình tự giải quyết tố cáo
Theo quy định của Luật Tố cáo 2011 thì quy trình giải quyết tố cáo có 05 bước, đó là: Tiếp nhận, xử lý thông tin tố cáo; Xác minh nội dung tố cáo; Kết luận nội dung tố cáo; Xử lý tố cáo của người giải quyết tố cáo; Công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo.
.jpg.aspx "Untitled-(1).jpg")
Pháp luật luôn coi trọng việc bảo vệ người tố cáo
(Nguồn: https://dangcongsan.vn/ban-doc/hoi-dap/quyen-to-cao-cua-cong-dan-duoc-quy-dinh-nhu-the-nao-522036.html)
Tại Điều 28 Luật Tố cáo 2018, trình tự giải quyết tố cáo được rút gọn lại chỉ còn 04 bước, thay vì 05 bước như nêu ở trên, bao gồm; Thụ lý tố cáo; Xác minh nội dung tố cáo; Kết luận nội dung tố cáo; Xử lý kết luận nội dung tố cáo của người giải quyết tố cáo.
5. Rút ngắn thời gian giải quyết tố cáo
Luật Tố cáo 2011 quy định thời hạn giải quyết tố cáo là 60 ngày, vụ việc phức tạp thì thời hạn giải quyết là 90 ngày, kể từ ngày thụ lý giải quyết tố cáo.
Để việc giải quyết được kịp thời, nhanh chóng theo đúng nguyên tắc quy định tại Điều 4, Luật Tố cáo 2018 đã rút ngắn lại quy định thời hạn giải quyết tố cáo là không quá 30 ngày, kể từ ngày thụ lý tố cáo; Trường hợp vụ việc phức tạp thì có thể gia hạn giải quyết tố cáo một lần nhưng không quá 30 ngày; đặc biệt phức tạp thì có thể gia hạn giải quyết tố cáo hai lần, mỗi lần không quá 30 ngày (Điều 30).
6. Bổ sung quy định về việc cho phép rút tố cáo
Luật Tố cáo 2011 không quy định việc rút tố cáo. Vì vậy trên thực tế nhiều trường hợp người tố cáo nhận thức được việc tố cáo của mình không đúng nên rút tố cáo nhưng cơ quan có thẩm quyền vẫn phải thụ lý giải quyết tố cáo, điều này làm mất rất nhiều thời gian, công sức của cơ quan chức năng có thẩm quyền. Vì vậy, Điều 33 Luật Tố cáo 2018 đã bổ sung quy định về việc rút tố cáo, đó là người tố cáo có quyền rút toàn bộ nội dung tố cáo hoặc một phần nội dung tố cáo trước khi người giải quyết tố cáo ra kết luận nội dung tố cáo. Việc rút tố cáo phải được thực hiện bằng văn bản.Người tố cáo rút tố cáo nhưng có căn cứ xác định người tố cáo lợi dụng việc tố cáo để vu khống, xúc phạm, gây thiệt hại cho người bị tố cáo thì vẫn phải chịu trách nhiệm về hành vi tố cáo của mình, nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.
7. Bổ sung quy định về tạm đình chỉ, đình chỉ việc giải quyết tố cáo
Luật Tố cáo 2011 không quy định về điều này, còn Điều 34 Luật Tố cáo 2018 đã cho phép người tố cáo ra quyết định tạm đình chỉ việc giải quyết tố cáo khi cần đợi kết quả giải quyết của cơ quan, tổ chức, cá nhân khác hoặc đợi kết quả giải quyết vụ việc khác có liên quan hoặc cần đợi kết quả giám định bổ sung, giám định lại.
Còn việc đình chỉ giải quyết tố cáo được thực hiện khi: Người tố cáo rút toàn bộ nội dung tố cáo; Người bị tố cáo là cá nhân chết và nội dung tố cáo chỉ liên quan đến trách nhiệm của người bị tố cáo; Vụ việc đã được giải quyết bằng bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật hoặc quyết định đã có hiệu lực của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền…
Quyết định tạm đình chỉ, đình chỉ việc giải quyết tố cáo theo quy định nêu trên phải nêu rõ lý do, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan và gửi đến người tố cáo, người bị tố cáo trong thời hạn 05 ngày làm việc kể từ ngày ra quyết định.
8. Quy định giao Thanh tra Chính phủ là đầu mối trong việc tiếp nhận, phân loại và đề xuất giải quyết tố cáo thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ
Khoản 2 Điều 32 Luật Tố cáo 2018 quy định Tổng Thanh tra Chính phủ có trách nhiệm tiếp nhận, phân loại, đề xuất việc giải quyết tố cáo thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ;xác minh nội dung tố cáo, báo cáo kết quả xác minh, kiến nghị biện pháp xử lý tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của Thủ tướng Chính phủ khi được giao.
9. Bổ sung những quy định quan trọng về việc bảo vệ người tố cáo
Luật Tố cáo 2018 tiếp tục dành một chương quy định về bảo vệ người tố cáo (từ Điều 47 điến Điều 58).
Điều 47 của Luật Tố cáo 2018 định nghĩa rất rõ về đối tượng, phạm vi bảo vệ người tố cáo, cụ thể là bảo vệ người tố cáo là việc bảo vệ bí mật thông tin của người tố cáo; bảo vệ vị trí công tác, việc làm, tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm của người tố cáo, vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người tố cáo.Khi có căn cứ về việc vị trí công tác, việc làm, tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm của người tố cáo và người thân của họ đang bị xâm hại hoặc có nguy cơ bị xâm hại ngay tức khắc hay họ bị trù dập, phân biệt đối xử do việc tố cáo, người giải quyết tố cáo, cơ quan khác có thẩm quyền phải áp dụng biện pháp bảo vệ cần thiết.
Điều 48 của Luật Tố cáo 2018 quy định rất cụ thể các quyền của người được bảo vệ, đó là được biết về các biện pháp bảo vệ;Được giải thích về quyền và nghĩa vụ khi được áp dụng biện pháp bảo vệ; Đề nghị thay đổi, bổ sung, chấm dứt việc áp dụng biện pháp bảo vệ; Từ chối áp dụng biện pháp bảo vệ. Được bồi thường theo quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong trường hợp người tố cáo đã đề nghị người giải quyết tố cáo, cơ quan khác có thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ mà không áp dụng biện pháp bảo vệ hoặc áp dụng không kịp thời, không đúng quy định của pháp luật, gây thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tài sản, tinh thần cho người được bảo vệ.
Điều 49 của Luật Tố cáo 2018 quy định rất rõ cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ và trách nhiệm của các cơ quan này. Đây là điểm mới so với Luật Tố cáo năm 2011. Theo quy định này thì cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ, đó là:
- Người giải quyết tố cáo có trách nhiệm bảo vệ bí mật thông tin, vị trí công tác, việc làm của người được bảo vệ thuộc quyền quản lý và những nội dung bảo vệ khác nếu thuộc thẩm quyền của mình; trường hợp không thuộc thẩm quyền thì yêu cầu hoặc đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền áp dụng các biện pháp bảo vệ.
- Cơ quan tiếp nhận, xác minh nội dung tố cáo có trách nhiệm bảo vệ bí mật thông tin của người tố cáo.
- Cơ quan Công an chủ trì, phối hợp với cơ quan, tổ chức có liên quan thực hiện việc bảo vệ tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm của người được bảo vệ.
- Cơ quan quản lý nhà nước về cán bộ, công chức, viên chức, lao động, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, chủ trì, phối hợp với cơ quan, tổ chức có liên quan thực hiện việc bảo vệ vị trí công tác, việc làm của người được bảo vệ.
- Ủy ban nhân dân các cấp, Công đoàn các cấp, cơ quan, tổ chức khác, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, có trách nhiệm phối hợp với cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ thực hiện việc bảo vệ bí mật thông tin, vị trí công tác, việc làm, tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm của người được bảo vệ.
Từ Điều 50 đến Điều 55 của Luật Tố cáo 2018 quy định rất cụ thể về trình tự, thủ tục bảo vệ khi người tố cáo có văn bản đề nghị áp dụng biện pháp bảo vệ. Đây là điểm mới rất quan trọng, bởi vì quy định trách nhiệm của người giải quyết tố cáo và cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ người tố cáo.
Về các biện pháp bảo vệ, khác với Luật Tố cáo 2011, Luật Tố cáo 2018 quy định 03 biện pháp bảo vệ đó là: Biện pháp bảo vệ bí mật thông tin (Điều 56);Biện pháp bảo vệ vị trí công tác, việc làm (Điều 57);Biện pháp bảo vệ tính mạng, sức khoẻ, tài sản, danh dự, nhân phẩm (Điều 58). Trong đó, nội dung bảo vệ của từng biện pháp được quy định bổ sung thêm để đảm bảo người tố cáo được bảo vệ tốt nhất về quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của mình như: lược bỏ họ tên, địa chỉ, bút tích, các thông tin cá nhân khác của người tố cáo ra khỏi đơn tố cáo và các tài liệu, chứng cứ kèm theo để quản lý theo chế độ mật khi giao cơ quan, tổ chức, cá nhân xác minh nội dung tố cáo; Xem xét bố trí công tác khác cho người được bảo vệ nếu có sự đồng ý của họ để tránh bị trù dập, phân biệt đối xử;...
Nguyễn Thị Lan Anh - Thanh tra huyện